یزدگرد بعد از جنگ‌ جلولا عازم‌ نهاوند شد . یزدگرد تمام‌ سران‌ و ملوک‌ طوایف‌ را به‌ یاری‌ خود خواند وهمگان‌ نیز به‌ فرماندهی‌ فیروزان‌ در نهاوند جمع‌ شدند . تعداد آن‌ها را حدود ۱۵۰ هزار نفر ذکر می‌ کنند . از سوی‌خلیفه‌ی‌ وقت‌ -عمر- نعمان‌بن‌ ابی‌ مقرن‌ مَزَنی‌ روانه‌ی‌ نهاوند شد .
در زمان‌ حکومت‌ ساسانیان‌ بعد از انوشیروان‌ رشته‌ی‌ قدرت‌ این‌ سلسله‌ گسسته‌ شد و با مرگ‌ خسرو پرویز بی‌ نظمی‌ در سرتاسر ایران‌ چیره‌ گشت‌ . این‌ بی‌ نظمی‌ و هرج‌ و مرج‌ تا جایی‌ رسید که‌ از مرگ‌ خسرو پرویز تا جلوس‌یزدگرد سوم‌ آخرین‌ شاه‌ ساسانی‌ (حدود پنج‌ سال‌) قریب‌ ۱۲ تن‌ یکی‌ بعد از دیگری‌ به‌ تخت‌ سلطنت‌ نشستند .
در جنگی که بین سپاه ایران و مسلمین در شهر نهاوند به وقوع پیوست نیروه های ایران از سپاه مسلمین شکست خوردند.
دراین‌ زمان‌ اعراب‌ به‌ جنوب‌ غربی‌ ایران‌ حمله‌ور شدند و بعد از تصرف‌ شوشتر و جندی‌شاپور درصدد حمله‌ به‌اصفهان‌ برآمدند .
سپاه‌ اسلام‌ حدود ۳۰ هزار نفر ذکر شده‌ است‌ . در این‌ جنگ‌ که‌ به‌ جنگ‌ فتح‌ الفتوح‌ شهرت‌ یافت‌ و در نزدیک ‌نهاوند اتفاق افتاد ، نعمان‌بن‌ مقرن‌ به‌ قتل‌ رسید . (مقبره‌ی‌ وی‌ در همین‌ ناحیه‌ به‌ باباپیره‌ معروف‌ و امروزه‌ محل‌زیارت‌ مردم‌ است‌) . سپاه‌ ایران‌ شکست‌ خورد و با این‌ شکست‌ دودمان‌ ساسانیان‌ از هم‌ گسیخته‌ شد .
پس از فتح شهر نهاوند مسلمین توانستند به راحتی دیگر مناطق ایران خصوصا مناطق جنوبی را به تسخیر خود در آوردند. در این دوره ساختار شهر متحول می شود و سواد به ربض تغییر نام می دهد و نظام طبقاتی شهر متحول می شود و مسجد جامع شهر بر روی پایه های قدیمی آتشگاه استوار می شود. بازار در این دوره در محل بازار قدیمی شهر رونقی دوباره می گیرد و در واقع حصار اولیه شهر، حصار قلعه نظامی، را به حصار دوم شهر، حصار شارستان، متصل می کند. در زمان عباسیان شهر نهاوند دست به دست بین سران و حاکمان این سلسله تعویض می شود. در زمان سامانیان در اختلافی که بین این سلسله و پادشاه آل بویه بوجود آمد سامانیان توانستند همدان، نهاوند و دینور را به تصرف خود در آورده و بساط آل بویه را بر چینند.
در زمان شاه عباس اول شهر نهاوند مورد تاخت و تاز عثمانیان قرار گرفت و سپاه عثمانی شهرهای همدان و نهاوند را به تصرف خود در آوردند و قلعه ای در نهاوند بنا کردند. بعد از سال ۱۰۱۱ ه.ق. جنگهای داخلی که در کشور عثمانی به وقوع پیوست، باعث شد تا شاه عباس نهاوند را از تصرف عثمانیان خارج کند و دستور داد تا قلعه نهاوند را تخریب کنند.
در زمان فتحعلی شاه، محمود میرزا پسر پانزدهم فتحعلی شاه در سال ۱۲۳۸ ه.ق. حاکم شهر نهاوند شد و در شهر قلعه ای مستحکم بنا کرد. در مدت ۲۰ ساله حکومت محمود میرزا در نهاوند تلاش فراوانی برای رونق و شکوفایی شهر انجام شد. در این دوره راسته بازار تاریخی فعلی شهر شکل می گیرد و بازار پلی برای ارتباط دروازه و حصار شهر به مرکز شهر و مسجد جامع می شود و بازار قدیمی و میدان قیصریه هسته مرکزی شهر را تشکیل می دهد.

سرانجام در دوره ناصریه بعد از سفر ناصرالدین شاه به نهاوند دستور تخریب قلعه نهاوند صادر می شود. بعد از این دوره معماری و شهرسازی نهاوند رو به افول می گذارد و بازار نیز از این قاعده مستثنی نبوده است و در امتداد راسته بازار شهر به طرف دروازه شهر که همان در سرداب امروزی است معماری بازار که ویژگی ها و ارزشهای خود را از دست داده ادامه می یابد.

همانگونه که در توضیح موقعیت تاریخی شهر نهاوند آمد، بافت تاریخی نهاوند به لحاظ توجیح مسائل دفاعی و امنیتی شهر، بر روی یک تپه طبیعی قرار گرفته است و در مرکز تپه، کهندژ اصلی و گرداگرد آن لایه ها و طبقات مختلف اجتماعی شهر قرار داشته اند.

اما در دوره های متاخر تاریخی اتفاقی که باعث تخریب و نابودی بافت شد و زمان آن تا به ۳۰-۲۰ سال اخیر نیز می رسد، این بود که مهاجرت ساکنین قدیمی شهر از مرکز بافت و اطراف کهندژ به اطراف محدوده بافت که شامل بخشهای تازه ساز وجدید با خیابانها کشی های عریض (در زمان خودش) و دارای خدمات مطلوب شهری جدید بود، صورت پذیرفت و نهایتا مشکلات کالبدی وساختاری محلات قدیمی به لحاظ مطلوب نبودن خدمات شهری این محلات را به محلات ارزان و پست شهر تبدیل کرد.

محل قلعه قدیمی شهر کهندژ و ویرانه های آن نیز بستری مناسب ایجاد کرد تا خانه ها و کوچه هایی بی هویت، به لحاظ معماری، بوجود آید تا دیگر تمام شرایط لازم برای تخریب بنیادین بافت بوجود آید و اوضاع نابسامان بافت روز به روز دچار وخامت بیشتر شود. تا به امروز که در واقع تشخیص خطوط اصلی و ارزشهای بافت قدیم کار بسیار ظریف و کارشناسانه ای است.

به طور کل عوامل تخریب هسته مرکزی بافت را با تاخر زمانی می توان به تخریب کهن‌دژ در مرکزیت بافت (دوره قاجار)،

زمین های خالی و ویرانه های کهن‌دژ و مصالح حاصل از تخریب آن ، بستر مناسب ساخت و ساز بدون ضابطه را در مرکز بافت تاریخی ایجاد کرد (اوایل دوره پهلوی)،‌

مهاجرت ساکنین اصلی و قدیمی شهر از مرکز بافت تاریخی به حاشیه و محلات جدید (دوره پهلوی تا به امروز)،

ارزانی زمین و رکود اقتصادی مالکیتها در مرکز بافت تاریخی (تا به امروز)،

مهاجرت و تملک بدون سند برخی از روستائیان مهاجر و اقشار ضعیف جامعه به مرکز بافت تاریخی،

نبود تاسیسات و خدمات مناسب شهری به لحاظ نبود مدیریت صحیح و همچنین ساختار زمین منطقه به لحاظ سفتی و شیب فراوان مرکز بافت تاریخی،

دوره جنگ ۸ ساله با عراق و بمباران های مکرر و تخریب بناهای زیبا و آثار میراث فرهنگی  و ساختار کالبدی در مرکز بافت،

اعتیاد و نابهنجاری های اجتماعی به علت نرخ بالای بیکاری

و اشکالات موجود در طرح های هادی، تفصیلی و جامع به لحاظ بومی نبودن طرح ها و عدم کنکاش و مطالعه صحیح در لایه های مختلف اجتماعی، فرهنگی و تاریخی شهر دسته بندی کرد.